Świeżo po zabiegu operowana okolica ciała zdecydowanie różni się od swojego normalnego stanu: szwy, dreny, a w przypadku stawu – obrzęk i jego ograniczona ruchomość. Będąc w kontakcie z naszymi Pacjentami na różnych etapach leczenia, słyszymy, że elementy te bardzo często niepokoją ich po zabiegach. Wiemy, jak wiele pytań, wątpliwości i obaw dotyczy samego obrzęku, dlatego na tym temacie chcemy się teraz skupić. Damy Ci garść praktycznych informacji o tym czego możesz się spodziewać i jak możesz sobie pomóc, żeby obrzęk stawu kolanowego po zabiegu nie był Twoim zmartwieniem.
Zacznijmy od tego, czym w ogóle jest obrzęk. Nasz organizm jest bogato unaczyniony, oznacza to, że w naszym ciele biegnie gęsta sieć naczyń krwionośnych. Obrzęk to płyn, który pojawia się na skutek przesączania się elementów krwi poprzez ściany naczyń krwionośnych, w których rozwinął się stan zapalny, spowodowany zabiegiem operacyjnym. Zwykle jest wydzieliną nieco gęstszą od wody.
Obrzęk po zabiegu operacyjnym stawu kolanowego jest naturalnym etapem gojenia się tkanek. W ten sposób organizm walczy ze stanem zapalnym, który jest spowodowany przebytym zabiegiem operacyjnym. To trochę jak z gorączką – w kontrolowanym zakresie jest mechanizmem pożądanym w walce z chorobą, ale gdy wymyka się spod kontroli, może zamienić się w zagrożenie.
Obrzęk powoduje zwiększenie obwodu kolana, co ogranicza możliwości ruchowe i może powodować dolegliwości bólowe, uczucie pełności, sztywności i napięcie w obrębie operowanego stawu. Wysięki mogą być przyczyną zwłóknień i zwapnień tkanek stawów i błon surowiczych. Może to mieć wpływ na zaburzenia ukrwienia i funkcjonowania stawu kolanowego. Ponieważ obrzęk dotyczy najczęściej zachyłka nadrzepkowego (miejsca znajdującego się bezpośrednio nad rzepką), to zaburza pracę mięśnia czworogłowego i ma duży wpływ na jego zanikanie. Nie brzmi to zbyt zachęcająco, prawda?
Wiesz już, czym jest obrzęk i jakie mogą być następstwa niekontrolowanego obrzęku. Teraz czas, żebyś dowiedział się, co możesz zrobić, żeby uniknąć ewentualnych problemów. Pamiętaj, że już w pierwszej fazie fizjoterapii po operacjach stawu kolanowego staramy się działać w kierunku jak najszybszego zmniejszenia się obrzęku. Tylko zobacz, my nie chcemy na siłę pozbyć się obrzęku, usunąć go z organizmu. Pierwszymi z wyboru metodami są sposoby, które w łagodny sposób przywrócą naturalny obieg płynów w operowanej okolicy i będą wspomagać procesy gojenia się tkanek.
Podstawowe czynności, o których powinieneś pamiętać tuż po zabiegu operacyjnym stawu kolanowego, by zapobiegać nadmiernemu gromadzeniu się płynu w kolanie:
1. Unikaj ciepła
Wyposaż się w zimne kompresy typu cold pack, którymi będziesz schładzał okolice stawu kolanowego nawet kilkakrotnie w ciągu dnia. W pierwszym okresie po zabiegu w tej, ale też w innych kwestiach, najlepiej działa zasada: częściej, a krócej. Pamiętaj też, że po znieczuleniu czucie w operowanej nodze może wracać stopniowo. Jeśli kompres jest prosto z zamrażarki lub jest po prostu zbyt zimny, nie przykładaj go bezpośrednio na skórę. Najlepiej owiń go cienkim materiałem, a dodatkowo sprawdzaj dłonią, czy nie przesadziłeś ze schłodzeniem kolana
2. Pij dużo wody
Odpowiednie nawodnienie przyspieszy metabolizm tkankowy i spowoduje szybsze gojenie się tkanek, a tym samym zmniejszanie się obrzęku.
3. Nie przeciążaj
W pierwszych dniach/tygodniach prowadź oszczędny tryb życia, odpoczywaj z nogą uniesioną powyżej poziomu serca, by grawitacyjnie działać na obrzęk kolana. Co oczywiście nie znaczy, że masz spędzać cały czas w tej pozycji i zaniedbywać ćwiczenia. Ćwicz często, ale krócej, zwracając uwagę na częste utrzymywanie stawu kolanowego w wyproście. Dodatkowo jeśli obserwujesz u siebie tendencje do powstawania obrzęku, staraj się nadmiernie nie obciążać operowanej nogi, a jeśli już, to wskazany jest chód o kulach w odpowiednim zaleconym stabilizatorze. Kwestia obciążania po zabiegu jest bardzo indywidualna – zdaj się na swojego fizjoterapeutę, który przekaże Ci zalecenia odpowiednio dobrane dla Ciebie i Twojego stanu zdrowia.
4. Uruchom pompę mięśniowo–naczyniową
Pracujące mięśnie pobudzają przepływ płynów w organizmie, wręcz mechanicznie pomagają krwi przedostawać się dalej w naczyniach krwionośnych. Ćwicz poprzez proste ruchy zgięcia grzbietowego stopy (stopy na siebie) i podeszwowego (palce obciągnięte jak u baletnicy). Ruchy w stawie skokowym wykonuj w różnych pozycjach wyjściowych np w leżeniu z nogą uniesioną powyżej poziomu serca, z nogą ułożoną w pozycji leżenia „płasko” oraz w siadzie z nogą opuszczoną (tak, to też jest dozwolone).
5. Mobilizuj rzepkę
Mobilizacja rzepki to wykonywanie ślizgów rzepką we wszystkich kierunkach i płaszczyznach w możliwie maksymalnym zakresie ruchu. Czynność tą, wprowadzaj od pierwszego dnia po operacji. Fizjoterapeuta przed opuszczeniem szpitala powinien pokazać Ci, jak dokładnie masz mobilizować rzepkę. Wykonuj tą czynność kilkakrotnie w ciągu dnia i przed ćwiczeniami zakresu ruchu. Zaniedbanie pracy nad ruchomością rzepki może doprowadzić do utraty jej ruchomości w stawie rzepkowo-udowym, obniżenia jej („patella baja” lub „patella infera”), a co za tym idzie do rozrostu tkanki włóknistej (artrofibrozy).
6. Mobilizuj tkanki miękkie, blizny i zachyłki
Mobilizacja tkanek miękkich, blizn i zachyłków powoduje odblokowanie przepływów, odbudowę uszkodzonych operacją naczyń krwionośnych, zapobiegnie powstawaniu zrostów, a tym samym przyspieszy procesy gojenia i zmniejszania się obrzęku. Terapią tkanek miękkich zajmie się profesjonalnie Twój fizjoterapeuta na pierwszych wizytach, ale w pewnym zakresie możesz pomóc sobie sam np. opracowując blizny. Tematowi blizn poświęciliśmy osobny artykuł.
7. Skorzystaj z drenażu limfatycznego
Wykonywanie odpowiedniego masażu drenującego ma pozytywny wpływ na całą kończynę dolną. Najlepiej, jeśli tę czynność wykonuje wykwalifikowana osoba, gdyż tylko odpowiednia wiedza i prawidłowe wykonanie tych technik może wspomóc pozbycie się obrzęku. W przeciwnym razie można sobie zaszkodzić i spotęgować stan zapalny. Na późniejszym etapie świetnie sprawdzą się też dedykowane nogawki drenujące – w naszym ośrodku wykorzystujemy urządzenie NormaTec Recovery.
8. Skorzystaj z aplikacji plastrów – Kinesiology taping przeciwobrzękowy
Dodatkową metodą powodującą zmniejszenie się obrzęku jest plastrowanie – kinesiology taping. Może kojarzysz sportowców, oklejonych kolorowymi plastrami? To właśnie jest kinesiology taping. W przypadku obrzęków wykonuje się specjalną aplikację, która ma działanie drenujące. Tape jest wtedy porozcinany od pewnego miejsca na cienkie paseczki, tworząc charakterystyczny obraz dla tapingu przeciwobrzękowego.
9. Wykorzystaj flossing medyczny
Rodzaj kompresji tkanek wywołanej poprzez obwiązywanie elastyczną taśmą operowanego stawu. Krew, zastała limfa, produkty uboczne przemiany materii, jak również substancje wywołujące zapalenia i reakcje bólowe są „wyciskane” z bolesnej tkanki. Po zdjęciu taśmy, do tkanki napływa świeży strumień krwi. Ten dodatkowy zastrzyk tlenu stymuluje przemianę materii i rozkłada substancje szkodliwe. Flossing stosuj na zlecenie i pod kontrolą fizjoterapeut
10. Rozważ wspomożenie się lekami
Możesz się również wspomóc niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, maściami przeciw obrzękowymi czy metodami ludowymi, czyli powszechnie znanymi okładami z kapusty.
Jeżeli te zabiegi nie pomogą, lekarz po zbadaniu i określeniu wielkości obrzęku może zdecydować o usunięciu nadmiaru płynu podczas punkcji. Zabieg polega na wprowadzeniu w odpowiednie miejsce długiej igły i za pomocą strzykawki odciąga się cały płyn.
Pamiętaj, że proces gojenia się tkanek jest indywidualną sprawą każdego człowieka i ma na to wpływ bardzo wiele czynników, między innymi rodzaj i czas urazu, aktywność lub jej brak przed zabiegiem, zakres ruchomości stawu przed zabiegiem, wiek, uwarunkowania genetyczne, stan zdrowia, stan psychiczny, choroby współistniejące, dieta, tryb życia, waga i wiele innych czynników. Przez te czynniki obrzęk może trwać od kilku dni, do nawet kilku tygodni. Od nich również zależy powrót do sprawności i pełnego zdrowia.
autor tekstu: mgr Marta Zielińska – Golus
