Loading
Osteoporoza to schorzenie metaboliczne tkanki kostnej, dotyczące głównie kobiet. Charakteryzuje się zmniejszeniem gęstości i zaburzeniem architektury tkanki kostnej. Skutkiem tego jest zwiększona podatność na złamania. Nazywana jest „cichą epidemią/chorobą, ponieważ często nie powoduje żadnych objawów w początkowych stadiach. Osoba może dowiedzieć się, że ma osteoporozę, dopiero gdy dojdzie do złamania kości i zostaną wykonane odpowiednie badania. Jednakże w miarę postępowania choroby mogą pojawić się pewne objawy i oznaki, które wskazują na możliwą obecność osteoporozy.
OBJAWY I OZNAKI
Oto najważniejsze z nich, na które warto zwrócić uwagę:
✔ Częste złamania: osteoporoza zwiększa ryzyko złamań kości, zwłaszcza kręgosłupa, biodra i nadgarstka. Złamania te mogą wystąpić nawet przy stosunkowo niewielkim urazie lub upadku, co jest często pierwszym wyraźnym objawem osteoporozy.
✔ Ból pleców: ból w okolicy kręgosłupa, szczególnie w okolicy dolnej części pleców, może być jednym z pierwszych objawów osteoporozy. Może być spowodowany złamaniami kręgów kręgosłupa.
✔ Zmniejszony wzrost: u osób starszych, zwłaszcza kobiet, osteoporoza może prowadzić do obniżenia wzrostu z powodu złamań kręgów.
✔ Garbata postawa: w wyniku złamań kręgosłupa, osoby z osteoporozą mogą przyjmować postawę garbatą, zwłaszcza w górnej części pleców.
✔ Upadki częściej niż zwykle: osteoporoza może wpływać na równowagę i koordynację, co zwiększa ryzyko upadków.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i międzynarodowej fundacji na rzecz osteoporozy (IOF) choroba ta jest uważana za globalny problem zdrowia publicznego, który dotyka szacunkowo 200 milionów kobiet na całym świecie. Ponadto, szacuje się, że co roku na świecie dochodzi do ponad 8,9 miliona złamań spowodowanych osteoporozą, co średnio oznacza jeden złamany kręg na 3 sekundy.
Według danych publikowanych przez różne źródła, w Polsce na osteoporozę cierpi od 2 do 3 milionów osób, a liczba ta prawdopodobnie będzie rosła w związku ze starzeniem się społeczeństwa. Złamania biodra są jednym z najpoważniejszych problemów związanym z osteoporozą w Polsce, a liczba przypadków tego typu złamań jest szacowana na około 30-40 tysięcy rocznie.
PATOFIZJOLOGIA I ETIOLOGIA OSTEOPOROZY
Etiologia i patogeneza osteoporozy są złożone i opierają się na wielu czynnikach. Osteoporoza jest chorobą metaboliczną kości, w której dominuje resorpcja nad formowaniem kości.
Kość jest dynamiczną tkanką, podlegającą ciągłemu procesowi przebudowy. Za homeostazę kości odpowiedzialne są dwa główne typy komórek: osteoblasty (tworzące kość) i osteoklasty (resorbujące kość). W osteoporozie dochodzi do zaburzenia tej homeostazy i zwiększenia aktywności osteoklastów, która zaczyna przeważać nad aktywnością osteoblastów. To prowadzi do nadmiernej resorpcji kości, co skutkuje utratą masy kostnej .
CZYNNIKI RYZYKA
Istnieje wiele czynników ryzyka osteoporozy:
✔ Starzenie się: wpływa na zaburzenie równowagi, utraty stabilności i zwiększenia ryzyka upadku, a także złamań.
✔ Genetyka: osoby, których bliscy krewni cierpieli na osteoporozę, mają wyższe ryzyko zachorowania.
✔ Hormonalne zmiany związane z menopauzą: estrogeny odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia kości. W okresie menopauzy poziom estrogenów gwałtownie spada, co przyspiesza utratę masy kostnej. Niedobór testosteronu u mężczyzn również może prowadzić do utraty masy kostnej.
✔ Czynniki dietetyczne: dieta, w tym niedobór głównie wapnia i witaminy D mogą zwiększać ryzyko osteoporozy. Wapń jest kluczowym składnikiem kości, a witamina D pomaga w jego wchłanianiu z przewodu pokarmowego. Niektóre leki takie jak kortykosteroidy, oraz choroby, takie jak nadczynność tarczycy, mogą przyspieszać utratę masy kostnej.
✔ Styl życia: nałogowe palenie tytoniu i nadmierne, regularne spożywanie alkoholu również są czynnikami zwiększającymi ryzyko choroby. Dodatkowo cukrzyca, jak i nadciśnienie tętnicze, są schorzeniami, które również mogą wpływać na ryzyko rozwoju osteoporozy i złamań kostnych.
DIAGNOSTYKA
DENSYNOMETRIA – klucz do diagnozy osteoporozy
Dual-energy X-ray absorptiometry (DXA) – absorcjometria, nazywana również densytometrią (pomiar gęstości mineralnej kości), to złoty standard w diagnostyce osteoporozy. Wyniki DEXA są zwykle przedstawiane jako: T-Score – porównuje gęstość mineralną kości badanej osoby do średniej gęstości kości młodej, zdrowej osoby tej samej płci. Wartość T-Score poniżej 2,5 jest kryterium diagnostycznym osteoporozy.
Choć metoda DXA pozostaje niezastąpiona w diagnostyce osteoporozy, coraz większy nacisk kładzie się na kompleksowe podejście do oceny ryzyka złamań. Nowoczesne narzędzia, takie jak FRAX (Fracture Risk Assessment Tool), pozwalają oceniać ryzyko złamań w oparciu o wiele czynników, nie tylko gęstość mineralną kości. FRAX to algorytm stworzony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w celu oceny 10-letniego ryzyka złamania kości biodrowej oraz dowolnego większego złamania osteoporotycznego. FRAX bierze pod uwagę zarówno czynniki kliniczne, jak i wyniki densytometrii (gęstość mineralna kości). Do czynników klinicznych zaliczamy: wiek, płeć, masa ciała i wzrost, wcześniejsze złamania, złamania w rodzinie, palenie tytoniu, spożycie alkoholu, przyjmowanie glikokortykoidów, reumatoidalne zapalenie stawów, inne schorzenia współistniejące.
Etiologia i patogeneza osteoporozy są złożone i opierają się na wielu czynnikach. Osteoporoza jest chorobą metaboliczną kości, w której dominuje resorpcja nad formowaniem kości.
NAJSKUTECZNIEJSZE METODY NA OSTEOPOROZĘ
Zapobieganie osteoporozie jest kluczowym elementem zachowania zdrowia kości przez całe życie. Istnieje wiele strategii, które mogą pomóc w minimalizacji ryzyka osteoporozy oraz powiązanych z nią złamań i są to: dieta bogata w wapń i witaminę D, aktywność ruchowa, unikanie używek, leczenie współistniejących schorzeń, regularna diagnostyka, zmniejszenie ryzyka upadków poprzez zapewnienie bezpiecznego otoczenia w domu ( eliminacja przeszkód, stosowanie antypoślizgowych dywaników oraz dobre oświetlenie).
Zapobieganie osteoporozie to proces wymagający świadomości i zaangażowania przez całe życie. Poprzez właściwe odżywianie, aktywność fizyczną oraz monitorowanie zdrowia kości można znacznie zmniejszyć ryzyko osteoporozy i powiązanych z nią komplikacji.
LECZENIE OSTEOPOROZY – NOWOCZESNE STRATEGIE TERAPEUTYCZNE
W ostatnich dziesięcioleciach znaczący postęp w dziedzinie medycyny i biotechnologii zaowocował rozbudową i dywersyfikacją terapeutycznych podejść stosowanych w leczeniu osteoporozy. Zrozumienie złożonej etiologii i patogenezy tej choroby pozwoliło na opracowanie celowanych strategii terapeutycznych, które wpływają nie tylko na hamowanie utraty masy kostnej, ale również stymulują jej odbudowę:
✔ Bisfosfoniany – stanowią jedną z najczęściej stosowanych klas leków w terapii osteoporozy. Są to związki chemiczne, które mają zdolność wiązania się z hydroksyapatytem kości, dzięki czemu mogą selektywnie działać na tkankę kostną.
✔ Terapia parathormonem (PTH) – stanowi jedno z innowacyjnych podejść w leczeniu osteoporozy. Zamiast hamować resorpcję kości, jak to jest w przypadku bisfosfonianów, terapia ta stymuluje budowę nowej tkanki kostnej. Stosuje się syntetyczne formy parathormonu, takie jak teriparatyd i abaloparatyd.
✔ Denosumab – ten nowatorski lek działa przez inhibicję RANKL, kluczowego mediatora aktywacji osteoklastów. Oferta terapeutyczna rozszerzyła się dzięki tej klasie leków.
✔ Terapia hormonalna – stanowi jedno z podejść stosowanych w profilaktyce i leczeniu osteoporozy, szczególnie u kobiet w okresie menopauzy. Znaczenie tego rodzaju interwencji wynika z bezpośredniego związku pomiędzy spadkiem stężenia estrogenów a rozwojem osteoporozy.
ROLA FIZJOTERAPEUTY W LECZENIU OSTEOPOROZY
Fizjoterapia, a głównie leczenie poprzez ruch, stało się nieodzownym elementem multidyscyplinarnego podejścia do leczenia osteoporozy. Odgrywa niezmiernie ważną rolę w procesie postępowania po złamaniach, stanowi kluczowy element profilaktyki kolejnych urazów i poprawy jakości życia pacjentów. Badania naukowe jednoznacznie wskazują na zdecydowane korzyści płynące z szeroko pojętej aktywności ruchowej.
Wiele publikacji naukowych podaje głównie trening oporowy jako jeden z najlepszych sposobów w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy.
Trening oporowy odgrywa kluczową rolę w profilaktyce i leczeniu osteoporozy, prowadząc do adaptacj kości do obciążeń mechanicznych. Kości są dynamicznymi strukturami, które mają zdolność do remodelingu, czyli przebudowy w odpowiedzi na przyłożone obciążenia.
✔ Poprzez trening oporowy dochodzi do powstawania nowych komórek tworzących kość przez co zwiększa się gęstość mineralna kości.
✔ Ćwiczenia oporowe zwiększają siłę mięśniową i wytrzymałość, co wspiera stabilność ciała i zmniejsza ryzyko upadków, które są główną przyczyną złamań kości u osób z osteoporozą.
✔ Trening oporowy może wpływać na gospodarkę hormonalną organizmu, zwiększając poziom hormonów anabolicznych, takich jak hormon wzrostu i testosteron, które odgrywają rolę w metabolizmie kości.
✔ Ćwiczenia oporowe przyczyniają się do poprawy samopoczucia i jakości życia pacjentów z osteoporozą, poprzez polepszenie funkcji ruchowych, zwiększenie niezależności od innych osób oraz zmniejszenie bólu.
Trening aerobowy, znany również jako trening wytrzymałościowy, jest kolejnym elementem, które stanowi istotny składnik terapii oraz profilaktyki osteoporozy. Chociaż nie zastępuje on treningu oporowego, przynosi szereg korzyści, które są komplementarne w procesie zapobiegania i leczenia osteoporozy:
✔ Poprawa zdolności sercowo-naczyniowych:
trening aerobowy, obejmujący ćwiczenia takie jak na przykład chodzenie, bieganie, jazda na rowerze czy pływanie, poprawia wydolność sercowo-naczyniową i kondycję fizyczną. Poprzez zwiększenie przepływu krwi do tkanek, może przyczyniać się do dostarczenia niezbędnych składników odżywczych i tlenu do komórek kości.
✔ Zmniejszenie ryzyka upadków:
regularne ćwiczenia aerobowe zwiększają równowagę, koordynację oraz elastyczność mięśni, co jest szczególnie ważne u osób starszych. Zmniejszają one ryzyko upadków, które są jedną z głównych przyczyn złamań kości u osób z osteoporozą.
✔ Wpływ na masę kostną:
chociaż trening aerobowy nie jest tak silnym bodźcem dla przebudowy kości jak trening siłowy, to jednak niektóre ćwiczenia aerobowe, takie jak chodzenie czy bieganie, które obejmują obciążenia osiowe, mogą przynosić korzyści w zakresie utrzymania lub zwiększania gęstości kości.
✔ Wpływ na zdrowie metaboliczne:
ćwiczenia aerobowe poprawiają kontrolę glikemii oraz profilu lipidowego, co jest ważne w kontekście ogólnego zdrowia i może mieć pośredni wpływ na zdrowie kości.
✔ Poprawa samopoczucia i jakości życia:
trening aerobowy ma udowodniony pozytywny wpływ na stan psychiczny, pomagając w redukcji objawów depresji i lęku, co jest ważne dla ogólnej jakości życia pacjentów z osteoporozą.
Zalecenia dotyczące częstotliwości ćwiczeń, zarówno oporowych, jak i aerobowych, dla osób z osteoporozą powinny być dostosowane indywidualnie, z uwzględnieniem stanu zdrowia, kondycji fizycznej i preferencji pacjenta.
Istnieją jednak pewne ogólne wytyczne, które mogą być przydatne jako punkt wyjścia:
1. Trening oporowy
W przypadku treningu siłowego i oporowego, zaleca się przeprowadzanie ćwiczeń przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. To pozwala na odpowiedni czas regeneracji między sesjami i jest zgodne z wytycznymi wielu organizacji zdrowotnych. Ćwiczenia powinny obejmować główne grupy mięśniowe.
2. Trening aerobowy
Ćwiczenia aerobowe, takie jak chodzenie, bieganie, jazda na rowerze, czy pływanie, są zwykle zalecane do wykonywania częściej, nawet codziennie, zależnie od intensywności i tolerancji pacjenta. Częstotliwość może być w zakresie od 3 do 5 razy w tygodniu.
Jako uzupełnienie ćwiczeń oporowych i aerobowych zaleca się także ćwiczenia na równowagę i koordynację. Ćwiczenia mające na celu poprawę równowagi, stabilności posturalnej i koordynacji ruchowej mogą skutecznie zmniejszać ryzyko upadków i związanych z nimi złamań, szczególnie u osób starszych. Taki model może być najbardziej korzystny dla pacjentów z osteoporozą, oferując zrównoważony rozwój siły, wytrzymałości oraz poprawę zdrowia kości i ogólnej kondycji fizycznej. Zawsze warto podkreślić, że zalecenia dotyczące treningu powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta. Dlatego też, konsultacja z lekarzem lub fizjoterapeutą przed rozpoczęciem programu ćwiczeń jest kluczowa.
Warto zaznaczyć, że fizjoterapeuta edukuje pacjenta w zakresie bezpiecznego wykonywania ćwiczeń, codziennych czynności, takich jak podnoszenie przedmiotów czy poruszanie się w domu. Porady dotyczące eliminacji potencjalnych zagrożeń w otoczeniu, takich jak poślizgowe dywany czy słabo oświetlone schody, również są niezmiernie ważne.
Dla pacjentów, którzy doznali złamania, odpowiednio zaplanowana i prowadzona rehabilitacja jest niezmiernie ważna. Ma ona na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych, przywrócenie funkcji, zwiększenie zakresu ruchu i poprawę siły mięśniowej.
Współpraca z fizjoterapeutą, w połączeniu z farmakoterapią i odpowiednimi zmianami w stylu życia, stanowi kompleksowe podejście do zarządzania osteoporozą.
Autor tekstu: dr Wojciech Kubasik
